Grondspeculatie en de rol van de notaris

Grondspeculatie is de laatste tijd veel in het nieuws. Van grondspeculatie is sprake als iemand een perceel landbouwgrond koopt, deze grond in een groot aantal kleine stukjes verdeelt en deze stukjes te koop aanbiedt. De kopers wordt voorgespiegeld dat de grond in waarde zal stijgen, omdat er verwacht wordt dat de grond een bouwbestemming krijgt. Als de bestemming van de grond niet gewijzigd wordt, wordt de grond niet (zoals verwacht) meer waard, waardoor de koop van de grond een slechte investering blijkt te zijn. Bovendien is de grond moeilijk te verkopen aan een projectontwikkelaar, omdat er door de versnippering heel veel eigenaren zijn. Teleurgestelde kopers proberen niet alleen verhaal te halen op de verkoper, maar ook op de notaris die de akte van levering heeft opgesteld. Zij vinden dat de notaris hen voor deze miskoop had moeten behoeden. In de media en de politiek is het beeld ontstaan dat notarissen hun taak verzaken.  

Als er een perceel grond wordt verkocht sluiten koper en verkoper een koopovereenkomst. De koopovereenkomst wordt door een notaris uitgevoerd in een notariële akte van levering. Deze akte wordt ingeschreven in het kadaster, waardoor de koper eigenaar wordt van de grond. De notaris heeft een “ministerieplicht”, waardoor hij wettelijk verplicht is zijn medewerking te verlenen en een akte van levering op te stellen. De notaris mag geen dienst weigeren. Een notaris moet onafhankelijk en onpartijdig zijn en de belangen van zowel de koper als de verkoper dienen. De notaris heeft een zwaarwegende zorgplicht als het gaat om grondspeculatie. Hij moet de particuliere koper duidelijk maken welke risico’s er aan deze vorm van beleggen kleven en hij moet zeker weten dat de koper de inhoud van de akte en de gevolgen daarvan goed begrijpt.  Als de koper goed is voorgelicht en desondanks de koop door wil laten gaan, valt de notaris niets te verwijten. Als de notaris de koper niet goed heeft voorgelicht, kan de rechter aan de notaris tuchtmaatregelen opleggen, variërend van een waarschuwing tot ontzetting uit het ambt. 

De politiek wil een einde maken aan deze vorm van grondspeculatie om te voorkomen dat kopers de dupe worden van malafide verkopers van grond. Met hetzelfde doel voor ogen heeft de Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie (KNB) een aantal voorstellen aan de Tweede Kamer gedaan. Zij stelt voor deze grondtransacties onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) te laten vallen, waardoor speculatie met grond vergunningplichtig wordt. Ook wil de KNB dat de notariële koopovereenkomst in dit soort gevallen verplicht wordt, zodat de notaris niet pas in beeld komt als de koopovereenkomst al gesloten is. Notarissen kunnen dan tijdig kopers voorlichten over de risico’s van het beleggen in grond en kunnen controleren of kopers over alle informatie beschikken om een weloverwogen beslissing te nemen.