Echtparen of geregistreerde partners met een kind hebben gezamenlijk ouderlijk gezag. Dit houdt in dat zij het kind wettelijk vertegenwoordigen en de verplichting hebben het kind te verzorgen en op te voeden. Zij nemen beslissingen en verrichten officiële handelingen namens het kind, zoals het aanvragen van een paspoort of het openen van een bankrekening. De verplichting geldt totdat het kind meerderjarig (18 jaar) is. De onderhoudsplicht geldt tot 21 jaar. Als slechts één ouder ouderlijk gezag heeft, kan dat tot problemen leiden als de ouders verschillend denken over verzorging en opvoeding. Als de ouder die alleen het gezag heeft overlijdt, benoemt de rechter iemand die het gezag krijgt over het kind. Dat hoeft niet automatisch de andere ouder te zijn.
De vrouw die het kind heeft gebaard is wettelijk moeder met ouderlijk gezag. Als de echtgenoot of geregistreerde partner van deze moeder een man is, zijn beide partners wettelijk ouder met gezamenlijk ouderlijk gezag. Als de moeder gehuwd is of een geregistreerd partnerschap heeft met een vrouw en er sprake is van een onbekende donor, zijn beide partners juridisch ouder met gezamenlijk ouderlijk gezag. Is er sprake van een bekende donor, dan kan de partner van de moeder door erkenning juridisch ouder worden en het ouderlijk gezag verkrijgen.
In geval van een alleenstaande of samenwonende moeder, ontstaat het juridisch ouderschap door erkenning, gerechtelijke vaststelling van het ouderschap of door adoptie. Erkenning van een kind vindt plaats door middel van een akte van erkenning die door de ambtenaar van de Burgerlijke Stand of de notaris wordt opgemaakt. Tot 1 januari 2023 had de erkenning geen gevolgen voor het ouderlijk gezag. Gezamenlijk ouderlijk gezag kon uitsluitend verkregen worden door samen met de moeder daartoe een verzoek in te dienen bij de griffie van de rechtbank. Als de moeder niet aan dit verzoek wilde meewerken, kon de andere ouder de rechter vragen om beide ouders met het ouderlijk gezag te belasten. Als het gaat om twee vaders vindt het juridisch ouderschap plaats door adoptie, omdat de draagmoeder altijd eerst wettelijk de moeder is. De beide vaders krijgen door adoptie automatisch gezamenlijk ouderlijk gezag. Adoptie door samenwonende mannen is uitsluitend mogelijk na een periode van drie jaar samenwonen, te bewijzen met een samenlevingscontract.
Sinds 1 januari 2023 is het Burgerlijk Wetboek gewijzigd in die zin dat de moeder en degene die het kind erkent automatisch gezamenlijk ouderlijk gezag hebben. Als men geen gezamenlijk ouderlijk gezag wenst, dan dient dit in de akte van erkenning te worden vermeld. Deze verklaring wordt ingeschreven in het gezagsregister. De nieuwe wet heeft geen terugwerkende kracht, waardoor samenwonende ouders met een kind, geboren voor 1 januari 2023, het gezamenlijk ouderlijk gezag nog dienen aan te vragen bij de griffie van de Rechtbank. De wens om automatisch gezamenlijk gezag over een kind te krijgen was voor veel samenwonende ouders een reden om te kiezen voor een huwelijk of een geregistreerd partnerschap. Sinds 1 januari van dit jaar is dit niet meer nodig.